Nafi Thiam: Hoe een potje confituur een pot goud werd.

© BELGAIMAGE
Jonas Creteur
Jonas Creteur Sportredacteur bij Knack.

Als Nafissatou – ‘kostbaar’ in het Arabisch – werd ze in 1994 geboren, naar haar strijdlustige Senegalese grootmoeder. Geen toeval dus dat Nafi Thiams lotsbestemming haar naar het penthouse van de atletiek bracht, als olympisch, wereld- en na komende vrijdag misschien ook Europees kampioene.

I’m a survivor

I’m not gon’ give up

I’m not gon’ stop

I’m gon’ work harder

I’m a survivor

Zou ze, als muziekfan, ernaar geluisterd hebben, Nafi Thiam, op die augustusavond in Rio? Naar de hit van Destiny’s Child, over niet opgeven en overleven? Op hét belangrijkste moment van haar carrière, wanneer ze als leidster in de olympische zevenkamp het voorlaatste nummer, het speerwerpen, in gaat. Eén probleem echter: zes weken eerder, tijdens het BK, heeft ze een scheurtje in de ligamenten van haar elleboog opgelopen. Rio leek toen ver weg. Huilend reed de Waalse naar huis, om zich vlug te herpakken. ‘Als je geen barrières moet doorbreken of demonen moet verslaan tijdens de reis naar jouw bestemming, hoe kan je het dan een succes noemen?’, citeert ze in een tweet filosoof Debasish Mridha.

Nog voor Nafi papa kan uitspreken, gaan Bamba en Danièle echter uit elkaar. Vader trekt weer naar Senegal, moeder verhuist naar Rhisnes.

Intensieve behandelingen brengen soelaas, maar hersteld is de elleboog allerminst, die 13e augustus in het Estadio Engenhão. Daarom géén worp in de opwarming – om de ligamenten te sparen. Alles op de eerste poging. In de wetenschap dat het véél pijn zal doen.

Opvallend ontspannen is Thiam niettemin, wanneer ze naast collega Antoinette Nana-Djimou haar beurt afwacht. De Française pept haar op: ‘Nafi, smijt indien nodig je arm kapot! Bijt op je tanden! Doe wat je moet doen om olympisch kampioene te worden. Dit zijn jouw Spelen!’

Om 21.17 uur legt Thiam aan. Schreeuwend en grimassend gooit ze de speer verder dan ooit (53m13), óndanks gescheurde ligamenten. Nafi: ‘Ik heb toen de kracht van mijn geest ontdekt.’ Later zal ze op Instagram de foto van haar worp posten, met als onderschrift: ‘ Pain is an info, not a limit.

Thiam lijkt dan al bijna zeker van olympisch goud. Er volgt nog een afsluitende 800 meter, maar ook daar blijft de Belgische een ice woman. Enkele maanden ervoor heeft ze in Götzis immers voor het eerst die dubbele baanronde ongeremd afgewerkt, zonder vrees om pijn te lijden. Een mentaal cruciaal kantelpunt, waardoor ze in Rio, als een survivor, niet onder de druk bezwijkt. Op haar 21e kroont Nafissatou Thiam zich zo tot olympisch kampioene. Bijna verdrinkend in blijdschap en ongeloof.

De dag erna verliest ze wél een gevecht, tegen de opkomende tranen tijdens de podiumceremonie. Terugdenkend aan haar jarenlange opofferingen, de overwonnen obstakels. Niettemin meezingend met de Brabançonne, het volkslied dat ze op de olympische stage van het BOIC van buiten heeft geleerd.

De tranen maken echter vlug plaats voor een glimlach, wanneer ze samen met Jessica Ennis-Hill (zilver) en Brianne Theisen (brons) op de selfie gaat met Usain Bolt, die net ervoor voor de derde keer de olympische titel op de 100 meter veroverd heeft. De koning van de atletiek, samen met de nieuwe Queen. Een koningin die als tienerprinsesje ooit op een Memorial Van Damme Bolts borstnummer had bemachtigd. En die apetrots op haar kamer hing, dromend van een eigen topcarrière.

Hét hoogtepunt in de carrière van Nafi Thiam: in Rio wordt ze Olympisch kampioene.
Hét hoogtepunt in de carrière van Nafi Thiam: in Rio wordt ze Olympisch kampioene.© BELGAIMAGE

Veel vroeger dan iedereen – zichzelf incluis – had verwacht, bereikt die loopbaan in Rio een eerste hoogtepunt. Bewust of niet: dan al lijkt Thiam te beseffen dat er nog vele zouden volgen. Het felicitatietelefoontje met Koning Filip sluit ze af met ‘ Au revoir.’ ‘Tot weerziens’ – alsof ze voorbestemd is. Destiny’s child

Niet zwart, maar bruin

21 jaar eerder werd Nafissatou Thiam geboren in Brussel. Als derde kind van Bamba Thiam, een boomlange Senegalees die op zijn 19e naar België was gevlogen om een kunstopleiding te volgen, en Danièle Denisty, een Belgische lerares Frans-geschiedenis – let op het anagram in haar achternaam.

Nog voor Nafi papa kan uitspreken, gaan Bamba en Danièle echter uit elkaar. Vader trekt weer naar Senegal, moeder verhuist met haar vier kinderen – naast Nafi ook Issa Mandela, Fama en Ibrahima -, naar Rhisnes, een dorpje bij Namen. Op zoek naar meer groen en een goedkopere woning, weg van het drukke en dure Brussel. Gemakkelijker wordt het leven niet. Als eerste mulatjes in het dorp worden de vier Thiamkinderen op de basisschool ‘zwarten’ genoemd. Tot verdriet van kleine Nafi: ‘Mama, ik bén niet zwart, ik ben bruin!’

Moeder Danièle moet bovendien met haar bescheiden lerarensalaris vier kinderen onderhouden. Zonder geld voor een auto spoort ze elke dag twee uur met de trein naar haar school in Brussel. Om voor die drukke dagtaak haar vier kinderen naar de schoolopvang te voeren en ’s avonds boodschappen te doen, met Issa Mandela, Fama, Nafi, en Ibrahima aan de hand.

Als een moeilijke jeugd wil Thiam het niet omschrijven. Zij, haar zus en twee broers worden zelfs vlug zelfstandig. Al vanaf hun lagere schooljaren smeren ze ’s morgens zelf hun lunchboterhammen, om mama tijd te besparen. In een weinig luxueus huisje, maar daar trekken ze zich niets van aan. Ze ravotten toch vooral buiten, met de hond en de fiets, en met de kleine Nafi als grootste deugniet.

Mama Danièle geeft bovendien haar schaarse centen liever uit aan belangrijkere zaken: haar kinderen laten sporten. In haar jeugd heeft ze zelf atletiek beoefend, tot de enige club in de buurt de deuren sloot en ze op haar vijftiende moest stoppen. Bovendien waren haar ouders amper geïnteresseerd in sport.

Die kans wil Danièle haar kinderen wel bieden en dus schrijft ze Nafi vanaf haar zevende in als lid van de Sambre et Meuses Athlétique Club (SMAC) in Jambes, in combinatie met basketbal. Omdat in dat team echter alleen winnen telt en Nafi zich vooral wil amuseren, kiest ze voor de atletiek. In haar eerste crossen wint ze bovendien potjes confituur, en daar is ze verlekkerd op.

Een atletiekidool heeft ze, wegens de schaarse tv-uren, dan nog niet. Wanneer Thiam op haar elfde met Tia Hellebaut poseert, is dat vooral op aandringen van moeder Danièle. ‘Nafi, Tia is een kampioene!’ Maar zelfs wanneer Hellebaut die zomer de Europese en in 2008 de olympische hoogspringtitel wint, zit Thiam niet voor de buis – pas jaren later zal ze die beelden vele keren op YouTube bekijken.

Uitzonderlijk talent

De passie voor de atletiek neemt toe. Ook bij mama Danièle. Die brengt met haar brommertje Ibrahima en daarna Nafi één per één naar het treinstation, richting de atletiekclub in Jambes. Omdat terugkeren naar huis geen zin heeft, wacht ze tijdens de training in de tribunes. Als ze daar op een novemberavond verkleumt, vraagt ze aan de volwassenencoach of ze mag meedoen. Geen probleem. Op haar 36e, in 2002, begint zo voor Danièle een nieuwe atletiekcarrière. Die in 2007, 2008 en 2014 uitmondt in twee Europese en een wereldtitel vijfkamp bij de masters.

Geen toeval dus, de natuurlijke aanleg van haar dochter, met wie ze al vlug samen traint en naar meetings trekt. Later zullen moeder en dochter tijdens de Waalse indoorkampioenschappen zelfs eens beiden op het podium van het kogelstoten staan. Nafi op één, mama op drie. ‘Een uitzonderlijk talent’, beseft Danièle.

Dat merken ze ook vlug bij FC Hannut, de club waar Nafi op haar elfde naartoe trekt. Met haar snel aangeleerde techniek, explosiviteit, snelheid en kracht doet ze de monden van trainers Marcel Spreutels en Jules Plumier openvallen. ‘Geen gram vet, alleen spieren, zelfs in haar hoofd’, aldus Plumier. Van hem mag ze, op haar verzoek, ook al vlug met de volwassenen meetrainen. Bij haar leeftijdsgenootjes heeft Thiam toch niets meer te leren.

Omdat FC Hannut niet wil tussenkomen in de verplaatsingskosten en niet wil investeren in Thiams omkadering, besluit moeder Danièle een nieuwe coach te zoeken. Zo komt Nafi op haar veertiende, in november 2008, terecht bij de atletiekafdeling van FC de Liège en de dan 62-jarige Roger Lespagnard, vier keer Belgisch kampioen tienkamp en drievoudig olympiër (1968/72/76).

Eén nadeel: de langere verplaatsing vanuit Rhisnes. Eerst met het nieuwe autootje van mama naar Luik, vanaf het vijfde en zesde middelbaar in het Naamse Koninklijk Atheneum, waar Nafi Latijn-wiskunde studeert, per trein, ’s avonds na de lessen. Om na de training, tot 20 uur, twee treinen terug naar huis te nemen en in Rhisnes rond 22 uur te arriveren. Haar huiswerk heeft de plichtbewuste Nafi dan al gemaakt, op de trein. Nog altijd bewondert Lespagnard, die haar telkens van en naar het station in Luik bracht, zijn poulain daar het meest voor.

Tijdens die eerste jaren boetseert hij Nafi’s loop- en springtechniek. Gekopieerd van moeder, maar volgens Lespagnard volledig verkeerd. Een hervormingsproces dat achttien maanden duurt. Met vier trainingen per week, weliswaar zonder te forceren, want op haar vijftiende/zestiende krijgt Thiam een groeischeut van 10 cm – tot nu 1m84. Vooral bij het lopen, en bij de start, kan ze daardoor haar lange benen moeilijk controleren. Ook als opgroeiende tiener voelt ze zich slungelachtig als ze weer eens hoort hoe ver ze boven haar leeftijdsgenotes uitsteekt. Nafi heeft ook problemen met haar spraakarticulatie, maar net door haar sportieve prestaties voelt ze zich langzamerhand goed in haar vel.

Al vanaf hun lagere schooljaren smeren de vier kinderen ’s morgens zelf hun lunchboterhammetjes, om mama tijd te besparen.

Thiam en Lespagnard moeten elkaar ook stap voor stap vinden, gezien het leeftijdsverschil van 48 jaar. Nafi, bekend om haar even koppig, gesloten als vastberaden karakter, laat zich immers niet afblaffen. Wanneer ze op een kampioenschap haar speer eens achterstevoren wil werpen, en Roger haar toeschreeuwt, snauwt Thiam hem boos af: ‘Waarom roep je zo naar mij?!’ Sindsdien houdt de coach zijn stemvolume beperkt, zoals ook de lengte van hun conversaties. ‘We hebben weinig woorden nodig om elkaar te verstaan, op training en in competitie’, aldus Lespagnard, die benadrukt dat hij in de eerste plaats coach is, geen grootvader.

Een zelden honderd procent tevreden trainer, net als zijn pupil. Zelfs wanneer ze keer op keer haar record in het hoogspringen verbetert, begint Thiam te huilen als ze daarna de hoger gelegde lat drie keer aantikt. Perfectionisme ingepompt door moeder Danièle, die zich op training ook telkens als een bezetene afbeult. ‘Nafi, als je iets wil bereiken, moet je daarvoor keihard werken en afzien. Dát zal je respect opleveren, niet door een vedette te zijn.’ Wanneer Danièle na haar wereldtitel bij de masters thuiskomt, is dan ook het eerste wat ze van Nafi te horen krijgt: ‘Fijn, maar wat éten we vanavond?’

Officieus wereldrecord

Thiam klimt zo vlug op de internationale atletiekladder. Op het WK voor scholieren in 2011 eindigt ze op de zevenkamp als bijna 17-jarige als vierde, na twee Cubaanse meisjes én Marjolein Lindemans, die als enige Belgische een medaille verovert. Een rivaliteit op de piste, maar een vriendschap ernaast, die Thiam een extra boost geeft. Twee jaar later, op het EK junioren in Rieti (2013), zijn de rollen omgedraaid: de Vlaamse verovert het brons, de Waalse het goud, bovendien in een nieuw nationaal record, afhandig gemaakt van… Tia Hellebaut, met wie ze zes jaar eerder op de foto is gegaan.

Nafi Thiam op de Belgische kampioenschappen vorige maand.
Nafi Thiam op de Belgische kampioenschappen vorige maand.© BELGAIMAGE

Vijf maanden voor dat EK heeft Thiam de kin van veel kenners al tot op de grond doen zakken. Door in Gent, nadat moeder Danièle op dezelfde meeting het Belgisch record bij de plus 45-jarigen heeft verbeterd, met 4558 punten het juniorenwereldrecord op de vijfkamp scherper te stellen. Een record dat al sinds 2002 op naam van Carolina Klüft staat, de olympische en drievoudig wereldkampioene zevenkamp. De IAAF erkent het record echter niet omdat Thiam, bij afwezigheid van een controledokter, pas de dag erna bij haar thuis een dopingtest ondergaat.

Het officieuze record en de vergelijking met Klüft geeft niettemin Thiam ‘zin om te dromen’, zeker wanneer ze een maand later, in maart 2013, aan haar eerste grote internationale seniorentoernooi deelneemt: het EK indoor in Göteborg. Daar ontmoet de Waalse het Zweedse meerkampicoon. Om haar succes te wensen geeft Klüft de 18-jarige Nafi als afsluiter een lichte schop onder de kont – een Zweeds ritueel. Het stuwt de Belgische naar een mooie zesde plaats.

Worst met appelmoes

Een half jaar, en een Europese juniorentitel later, eindigt Thiam op haar eerste outdoor WK voor senioren, in Moskou, als 14e. Nafi traint dan amper twaalf uur per week en is het jaar ervoor op kot gegaan in Luik, om er een bachelor ergotherapie te beginnen. Voortaan moet ze zélf haar eten klaarmaken en boodschappen doen. Niet simpel; koelkast staat op den duur vol bedorven voedsel. Haar ‘sportmenu’? Elke drie dagen hetzelfde: afwisselend pasta, worst met appelmoes of brood. Dat in haar Kellogg’s-ontbijt te veel suiker zit, zal Thiam pas later van een diëtiste horen.

Een extra stap in haar professionele omkadering, nadat ze al het jaar ervoor, na haar juniorenwereldrecord, in zee is gegaan met Wafel Sports Management, het agentschap van Helena Van der Plaetsen (de zus van tienkamper Thomas) en Kim Vanderlinden. Door het partnerschap met de twee Vlaamse vriendinnen hoeft Thiam niet zelf de alsmaar toenemende media- en sponsoraanvragen te kanaliseren. Ze kan zo op haar training en (nieuwe) studierichting focussen. De voor haar te eenzijdige ergotherapie wisselt ze immers in voor geografie, een bredere richting.

Nafi Thiam op het Olympisch podium. 'De beste selfie ooit', noemde ze de foto met Usain Bolt.
Nafi Thiam op het Olympisch podium. ‘De beste selfie ooit’, noemde ze de foto met Usain Bolt.© BELGAIMAGE

Hoewel die studie energie opslorpt en Nafi met mate van het studentenleven geniet, blijft ze in 2014, op haar 19e, progressie maken: een achtste plaats in het hoogspringen op het WK indoor in Sopot, een nieuw nationaal record op de heptathlon in Götzis (6508 punten) én brons op het EK outdoor in Zürich (6423 punten). Als jongste Belgische atlete ooit die een EK-medaille verovert, inclusief een evenaring van het zevenkampwereldrecord in het hoogspringen (1m97), op naam van Tia Hellebaut. Het levert de Waalse eind 2014 een eerste titel als Sportvrouw van het Jaar op.

Ondanks een moeilijke aanloop met ziekte en examens doet ze in de winter van 2015 daar nog zilver op het EK indoor bovenop. ‘Fantastisch als Nafi in Tokio 2020 olympisch kampioene kan worden, maar ik denk dat ze in Rio 2016 al zeer competitief zal zijn’, voorspelt coach Roger Lespagnard.

Eerste kritiek

Laatste grote tussenstap voor die Spelen: het WK 2015 in Peking. Daar verkruimelt Thiam echter voor het eerst onder de hoge verwachtingen: ‘slechts’ 11e met 6.298 punten, 200 minder dan haar Belgisch record. In het hoogspringen raakt ze niet eens over 1m87. Last van haar voet én de druk. Lespagnard: ‘Ik keek in haar ogen en zag een volledig leeg en verloren meisje.’

Nafissatou krijgt voor het eerst kritiek van de media. Onder meer omdat ze te weinig aan haar techniek werkt en in aanloop naar het WK een avond op het festival van Dour heeft ingelast. Thiam sluit een compromis met coach Lespagnard: ze zou in de winter voortaan trainen, en tússendoor studeren – niet meer andersom. Het rendeert in 2016 al in Götzis, waar de Waalse met 6491 punten op een zucht van haar persoonlijk record strandt. Met meer regelmaat is een mooie ereplaats in Rio echter haalbaar – misschien zelfs een olympische medaille, klinkt het. Lespagnard: ‘Nafi kan achtste, maar ook eerste worden.’

Tot het elleboogdrama op het BK die hoop eerst fnuikt. En de survivor in Thiam daarna in Rio opstaat. Een gevoel dat ze al op de eerste wedstrijddag ervaart wanneer ze om 5 uur uit bed moet en – atypisch voor haar – meteen klaarwakker is. ‘Ik voelde me gewéldig.’ Het resultaat: olympisch goud, met 6810 punten (300 meer dan haar vorige record), én de selfie met Usain Bolt, door de IAAF onlangs nog omschreven als ‘ The best selfie ever.’ Eeuwige roem gepaard met véél aandacht, want de internationale media en sponsors beginnen de kostbare Belgische goudmijn te ontginnen. De IAAF benoemt de Waalse ook tot Rising Star of the Year.

Thiam zal haar filosofie trouw blijven: niet over medailles piekeren, wél nagaan hoe ver ze haar lichaam en geest kan pushen.

Wegens al die verplichtingen besluiten Thiam en Lespagnard in 2017 een lightjaar in te lassen. Met minder trainingen – mede omdat haar elleboog moet rusten -, en de mentale rem ingedrukt. Dat belet haar niet om in 2017 de Europese indoortitel in Belgrado te veroveren.

Een magische kaap rondt Nafi twee maanden later in Götzis: 7013 punten, als eerste atlete sinds Klüft in 2007 en als vierde vrouw ooit boven de 7000 puntengrens. Lespagnard houdt de boot af als het wereldrecord van Jackie Joyner-Kersee (7291 punten) ter sprake komt. ‘Misschien in Tokio 2020’. Thiam zelf gelooft erin: ‘Ik kan nog beter.’

Last van druk

Door haar prestatie in Götzis wordt Nafi Thiam in aanloop naar het WK van 2017 in Londen nog meer gehypetet. ‘Een goeie kans dat de beste atleet ter wereld een vrouw is ‘, tweet olympisch tienkampkampioen Ashton Eaton. ‘Thiam is een van de atleten die in de voetsporen van Usain Bolt kan treden’, zegt ook IAAF-voorzitter Sebastian Coe. Thiam blijft er ogenschijnlijk rustig bij. ‘Wat de wereld over mij denkt verandert niets. Op de piste is mijn statuut niets waard.’

Ondanks de gescheurde ligamenten van haar ellenbooog gooit Nafi Thiam verder dan ooit (53m13). De Olympische titel lijkt binnen.
Ondanks de gescheurde ligamenten van haar ellenbooog gooit Nafi Thiam verder dan ooit (53m13). De Olympische titel lijkt binnen.© BELGAIMAGE

Toch pakt ze in Londen haar eerste wereldtitel, weliswaar met een mindere score dan in Götzis (6784 punten), maar daar waren de weersomstandigheden dan ook ideaal. Thiam had last van de druk, bekent ze nadien: ‘Ik heb me voorgenomen om het als een deel van het spelletje te zien. Als de mensen ontevreden zijn wanneer ik er alles aan gedaan heb en geen medaille haal – die dag zal ooit komen -, dan is het maar zo.’

Haar prestaties leveren de Luikse eind 2017, als eerste Belg ooit, de titel op van IAAF World Athlete of the Year. Een prestigieuze trofee die ze ontvangt in Monaco, waar ze – in tegenstelling tot de andere – pas de dag zelf naartoe vliegt. Ze wilde immers geen lessen aan de universiteit missen… Hoewel Thiam met brio een zevenkamp aan mediaverplichtingen aflegt, bekent ze dat ze zich in de spotlights niet echt comfortabel voelt. ‘Ik sport alleen voor het plezier, om mijn grenzen te verleggen.’

Lichaam en geest

Dat doet ze in mei 2018 nog eens, wanneer ze in Götzis bij het hoogspringen over 2m01 zweeft, als eerste zevenkampster ooit. De wereldrecordschema’s worden bovengehaald, maar door een ‘mindere’ tweede dag strandt Thiam op 6806 punten. Logisch, want haar seizoenspiek moet komende donderdag en vrijdag op het EK in Berlijn volgen.

Ook daar verwacht iedereen goud. En toch zal de Waalse haar filosofie trouw blijven: niet over medailles piekeren, wél nagaan hoe ver ze haar lichaam en geest kan pushen. Ver genoeg om in Berlijn, of in Tokio 2020, het Europese zevenkamprecord van Klüft en/of het wereldrecord van Joyner-Kersee te verbeteren? En zich zo tot de grootste allroundatlete ooit te kronen, het mogelijke eindpunt van haar destiny, haar lotsbestemming? ‘Geen obsessie’, zegt Thiam. ‘Als ik stop zonder die records, zal ik vrede nemen met mijn carrière.’

Hoewel aan de voet van elke zevenkleurige regenboog nu een pot goud staat te wachten, is ze nog altijd de kleine Nafissatou. Het meisje dat na haar eerste crossje dolblij naar huis ging. Met een kostbaar potje confituur.

1996
1996© BELGAIMAGE

Nafissatou Thiam: levenslijn

19 augustus 1994 Geboren in Brussel.

2001
2001© BELGAIMAGE

1996

Na de scheiding van haar ouders verhuist Thiam met moeder Danièle en haar zus en twee broers van Brussel naar Rhisnes.

2008
2008© BELGAIMAGE

2001

Begint op haar zevende met atletiek bij SMAC in Jambes.

2013
2013© BELGAIMAGE

2008

Trekt naar Royal Football Club de Liège van coach Roger Lespagnard.

2014
2014© BELGAIMAGE

2013

Vestigt juniorenwereldrecord vijfkamp en behaalt Europese titel bij de junioren.

2014

Pakt op het EK in Zürich brons met een nieuw Belgisch record.

2015
2015© BELGAIMAGE

2015

Eindigt op het WK in Peking ‘slechts’ als 11e.

2016
2016© BELGAIMAGE

2016

Wordt in Rio de eerste Belgische olympische atletiekkampioene.

2017
2017© BELGAIMAGE

2017

Behaalt de Europese indoortitel in de vijfkamp, rondt in Götzis als vierde vrouw ooit de 7000-puntengrens in de heptathlon en verovert in Londen haar eerste wereldtitel.

2018
2018© BELGAIMAGE

2018

Springt in Götzis als eerste atlete in een zevenkamp over 2 meter.

Een ontspannen Nafi Thiam in Götzis in mei van dit jaar.
Een ontspannen Nafi Thiam in Götzis in mei van dit jaar.© BELGAIMAGE
Reageren op dit artikel kan u door een e-mail te sturen naar lezersbrieven@knack.be. Uw reactie wordt dan mogelijk meegenomen in het volgende nummer.

Partner Content