‘De zaak-Caster Semenya: wanneer topsport een juridische strijd wordt, zijn er geen winnaars’

Caster Semenya, de 800-meterloopster van wie de prestaties al jaren in twijfel getrokken worden vanwege een intersekse-achtergrond, zal de komende tijd opnieuw het middelpunt van debat worden. Annelies D’Espallier, Vlaams Ombudsvrouw gender, over diversiteit en inclusiviteit in de sport.

Het internationaal sporttribunaal (TAS) buigt zich momenteel over de nieuwste regels van de internationale atletiekfederatie (IAAF) die Semenya verplichten om hormonen in te nemen die haar testosterongehalte doen dalen, tenminste als ze in de topatletiek wil blijven.

Zo’n internationale topsportzaak laat sporen na in de gewone breedtesport die u en ik hier in Vlaanderen bedrijven. Ik zie dat als ombudsvrouw gender bijvoorbeeld bij vragen over een volleybalster die mannelijke hormonen begint te nemen of wanneer een persoon met mannelijk voorkomen bij de vrouwen wil tennissen. Dergelijke zaken maken duidelijk dat de natuur veel rijker is dan de traditionele indeling tussen mannen en vrouwen verraadt. Diversiteit daagt de samenleving en haar traditionele indelingen uit. De systemen en structuren die rigide vasthouden aan die man-vrouwindeling, zoals de sport, hebben het daar het moeilijkste mee.

Diversiteit versus strakke indelingen, het maakt dat clubs en federaties vragen om in de breedtesport bij de hand genomen te worden bij het uitstippelen van een gepast beleid. Dat moet er op dat niveau één zijn van inclusie: een zo ruim mogelijke toegangspoort dus en iedereen samen aan het sporten krijgen.

Dat levert soms toch spanningen op. Beeld u bijvoorbeeld in dat de ten miles in Antwerpen, een wedstrijd die geen topsport is, eind april gewonnen wordt door een persoon die eerder man was en die nu bij de vrouwen deelneemt. Hetzelfde zagen we eind 2018 toen Rachel McKinnon het masterskampioenschap baanwielrennen won.

Inclusie is niet alleen weggelegd voor breedtesport. Ook topsport zet daar terecht op in. Het Internationaal Olympisch Comité (IOC) toont met het oog op de Olympische Spelen van 2020 in Tokio de uitdrukkelijke intentie om sportparticipatie bij vrouwen te vergroten en kiest daarbij ook voor gemengde disciplines zoals estafette in atletiek en in zwemmen.

Er is daarnaast ook een beweging in de richting van inclusie ten aanzien van transgendersporters. Het IOC heeft in de loop der jaren verschillende medische voorwaarden laten varen voor transpersonen en mikt expliciet op inclusie, al zijn de grenzen hier vooral bepaald door die andere belangrijke waarde: fair play. Het principe van de gelijke kansen mag de kern van topsport – competitie- immers niet ondergraven.

Inzetten op inclusie betekent niet dat de topsport de opdeling tussen mannen en vrouwen gauw overboord zal gooien. Daarvoor bestaat op dit moment weinig animo en de wetenschappen weten ook niet zo goed hoe eventuele nieuwe categorieën dan wel ingedeeld zouden kunnen worden.

Als alleen op hormoonwaarden ingezet wordt, dan wordt nog geen rekening gehouden met andere verschillen, zoals lengte en zogenaamde muscle memory (de mogelijkheid op snel opnieuw spieren op te bouwen als die er eerder ooit waren). En dus is het altijd een beetje passen en meten wanneer een topsporter als Semenya niet naadloos in de categorie M en V past.

Winst of verlies speelt in de zaak Semenya ook op een andere manier. De nieuwe atletiekregels kwamen er maar precies omdat Semeya ook daadwerkelijk met de prijzen ging lopen. Begrijp me niet verkeerd, ik pleit geenszins voor de herinvoering van algemene praktijk van geslachtstesten voor vrouwen in topsport, maar de vraag is of sport en haar beoefenaars nu echt gebaat zijn bij dit soort van weinig serene ad hoc aanpak.

Caster Semenya zal de komende tijd immers ongewenst vooral trainen op het nemen van de horde van de juridische procedures voor het CAS. Dat zal ongetwijfeld haar basisdiscipline niet ten goede komen.

Ook dat is niet de eerste keer. Voorgangsters zoals sprintster Dutee Chand en ook hordenloopster Maria José Martínez-Patiño, beide met een vergelijkbare achtergrond, hebben mogen ervaren wat voor een struikelblok zo’n horde betekent voor een sportcarrière. Men weet immers, wanneer een topsportrace plots juridische topsport wordt, dan is de concreet betrokken atleet zelden de eindwinnaar.