Sinds Electronic Arts het in 1993 lanceerde, kende het videogame FIFA een waanzinnige opmars. Het speelt zelfs met de grenzen tussen het virtuele en het reële.
Wie heeft er nooit van gedroomd om zelf in een videogame te figureren? Voor Tommy Kässemodel is die jongensdroom waarheid geworden sinds het verschijnen van de laatste FIFA 18, door Electronic Arts (EA Sports) in 2017 op de markt gebracht. Tommy heeft nochtans weinig van een profspeler en is met een waarde van 46 op 100 – waar Cristiano Ronaldo 94 haalt – de zwakste speler in het spel. In werkelijkheid is hij bankzitter bij FC Erzgebirge Aue in de Duitse 2. Bundesliga.
Wat je op FIFA geleerd hebt, kan je soms ook gebruiken op het veld.
Het is namelijk zo dat het Duitse reglement een minimum van vier spelers in de profkern verplicht die in de club zelf zijn opgeleid en de Saksen tellen er maar drie. De oplossing heet Tommy, die in de jeugd bij de club speelde. De vierde naam wordt op de fiche ingevuld en EA neemt het allemaal klakkeloos over. Nochtans gaat het Noord-Amerikaanse bedrijf normaal gezien erg secuur te werk. ‘Wij registreren en bestuderen de verplaatsingen van de spelers op het veld (…) en zelfs het uitzicht van de bal’, legt Gilliard Lopes Dos Santos uit, producer bij EA Sports, op de website FIFA.com.
‘We zien vaak dat voetballers dingen leren aan de hand van videogames. Het is een permanente uitwisseling. We leven in een tijd dat het reële en het virtuele enigszins door elkaar lopen.’ Mats Hummels, verdediger van Bayern en de Duitse nationale ploeg, pikt daarop in: ‘Een profvoetballer kan van zijn ervaring gebruikmaken om bepaalde situaties in het spel in te schatten. Omgekeerd kunnen sommigen wat ze op FIFA geleerd hebben, ook gebruiken op het veld.’ Welkom in de wereld van nu.
Harry Potter en beachvolleybal
In Frankrijk en België was FIFA 16 met voorsprong het best verkochte spel in het jaar 2015: er gingen twee miljoen exemplaren van over de toonbank, elk voor de som van 69,99 euro. In 2016 was het in Frankrijk het meest hippe cultuurproduct na Harry Potter. Vorig jaar maakte EA bekend dat er wereldwijd 24 miljoen exemplaren verkocht waren. Daarmee komt het totaal sinds de creatie van de reeks in 1993 op 260 miljoen stuks. Electronic Arts is momenteel een zwaargewicht, met een jaarlijks zakencijfer dat boven de vier miljard dollar ligt.
Nochtans had EA bij het begin van de onderneming de nodige twijfels over de commerciële mogelijkheden. FIFA International Soccer – of voor de intimi toen al FIFA 94 – voorzag alleen maar in internationale wedstrijden en in twee modi (exhibitie of toernooi) en werkte bijna op alle beschikbare consoles, van Master System tot Super Nintendo.
Maar op dat moment was het spel echt revolutionair. Vanwege zijn isometrische 3D (2D die het effect van perspectief simuleert) en het omgevingsgeluid dat het geroep van de supporters reproduceerde. Vanwege de toss bij de aftrap en het gemak waarmee je doelpunten kon maken. In Europa waren 500.000 gamers erdoor geboeid, dat was véél meer dan het door EA vooropgestelde cijfer van 300.000. Zij genoten ervan om met de controller virtuele spelers te sturen, zoals Marc Aubanel voor Frankrijk of Bruce McMillan voor Engeland. Bij gebrek aan een licentie gebruikte EA de naam van zijn werknemers en hun naasten om de leemtes op te vullen.
‘Het spel heette FIFA International Soccer, maar bij Electronic Arts wisten de mensen binnen het bedrijf zelfs niet wat de FIFA was’, vertelt de echte Marc Aubanel, producer van het spel tot in 2006, aan Le Monde. ‘Niemand had de licentie al gekocht en ze bereidden de organisatie voor van het WK in de Verenigde Staten, toen de verantwoordelijken van EA dachten: waarom niet?
De eerste versie van het spel, geïnspireerd op een prototype van beachvolleybal, komt van twee Engelse ontwikkelaars, Jules Burt en Jon Law. Het project, dat eerst EA Soccer wordt genoemd, neemt de naam aan van de internationale voetbalfederatie, dat zich met het bedrijf verbindt en zo een graantje meepikt.
FIFA Soccer 95 presenteert een nieuwe spelwijze (multiplayer) en meer dan 200 clubs uit acht competities. De officiële licenties komen er vanaf FIFA 96, met de echte namen van de spelers en van de clubs, met 59 nationale ploegen en twaalf competities, van Brazilië via Zweden tot … Maleisië. Dat laatste zal een unicum blijven. Voor de eerste keer in de geschiedenis is het spel helemaal ontworpen in 3D. Waanzin.
Fatboy Slim
Van bij het begin drukt FIFA zijn stempel op de herinnering van jeugdige geesten dankzij een mythische generiek. Een rauwe stem, herkenbaar onder duizenden: ‘ EA Sports, it’s in the game!’ De versie van 1997 introduceert commentatoren, nog een grote primeur. Om het geheel af te werken toont het bedrijf, waarvan de studio’s gevestigd zijn in het Canadese Vancouver, zich erg verfijnd wat betreft de keuze van de geluidsband. De muzikale thema’s moeten begeesteren, dat is al zo sinds de versie van 1998, met ‘Song 2’ van Blur. Maar als er één nummer is dat FIFA kenmerkt, dan is het wel ‘Rockafeller Skank’ van Fatboy Slim.
Ondertussen zet het spel zijn opmars verder, met als voordeel de officiële licenties en technische snufjes die het alsmaar dichter bij de realiteit brengen. FIFA 11 is het eerste waar je een hele wedstrijd keeper kunt zijn, FIFA 16 verwelkomt twaalf damesteams. De reputatie van de reeks is gevestigd. In 2008 stopt Marco Amelia, de doelman van Parma, een strafschop van Ronaldinho. Op de site van de FIFA beweert hij dat hij die redding te danken heeft aan zijn game-ervaring: ‘Het was alsof ik tegen hem speelde op PlayStation. Hij had dezelfde aanloop en al, dat was bijzonder vreemd.’
De muze Ginola
Het juweeltje van EA heeft definitief het kaarten en het tafelvoetbal verdrongen onder de profvoetballers. Het laat hen toe om zich te ontspannen en de geest vrij te maken voor belangrijke wedstrijden. ‘Ik bracht de middag van 9 juli 2006 in Berlijn door met slapen en PlayStation spelen’, vertelt Andrea Pirlo in zijn autobiografie. ‘En die avond won ik de wereldbeker.’ De Italiaanse spelmaker, die ondertussen met pensioen is, steekt zijn liefde voor het spel niet onder stoelen of banken: ‘Na het wiel is PlayStation de beste uitvinding aller tijden.’
De baard en de lange haren van Pirlo waren te weinig bankable en te ouderwets om een plaats te krijgen op de hoes van het spel. EA begreep al snel dat de juiste uithangborden veel opbrachten. FIFA 97 maakte de eerste ambassadeur van het spel wereldberoemd. Een Ginola op het toppunt van zijn kunnen speelde voor muze en leende ook als eerste enkele bewegingen voor de techniek Motion Capture. De keuze van die ambassadeurs, verschillend van land tot land, was bijzonder lucratief qua portretrecht, zowel voor de uitgever als voor de laureaat zelf.
Het spel heeft erg veel impact. Dat blijkt uit het belang dat profvoetballers toekennen aan de quoteringen die ze krijgen in het spel. In die mate zelfs dat Electronic Arts er een rode draad van maakte bij zijn laatste reclamecampagne, waarin we Kevin De Bruyne, ontevreden ondanks het feit dat hij de beste Belg is (nummer 4 van de wereld, met een waarde van 93), zien optreden als woordvoerder van de klagers. Op Twitter richt Michy Batshuayi zich geregeld tot de account van het bedrijf om te vragen zijn evaluatie op te trekken.
Mats Hummels
Voor de federaties, de bonden en de clubs is het geven van een licentie aan de reuzen van het videogame ook een mooie gelegenheid om hun merk te ontwikkelen en toekomstige generaties te interesseren voor competities die in toeschouwersnood verkeren, zoals de Jupiler Pro League ( zie kader). Niettemin doen zich soms uitschuivers voor. Zo weigerde de IJslandse voetbalbond in 2016 een bod van 15.500 euro om zijn nationale ploeg te laten deel uitmaken van het spel, hetgeen voorzien was voor het uitbrengen van FIFA 18.
Roberto Larcos
Elk heldenverhaal is gebaat met wat rivaliteit – voetbalgames ontsnappen niet aan die wetmatigheid. Kort na de lancering van FIFA, kwamen de Japanners van Konami op de proppen met International Soccers Superstar, alias ISS, dat het daglicht zag in 1994. Waar EA traditioneel mikt op de show, de verbeelding, zet Konami eerder in op de simulatie, de tactische kant, wat minder spectaculair is. Met schijnbewegingen en soms onwaarschijnlijke omhalen, zeker op FIFA 2001, trachtte de Noord-Amerikaanse ontwerper zich opnieuw uit te vinden.
In het begin van het nieuwe millennium begint hij echter te lijden onder de vergelijking met zijn Aziatische concurrent. Nochtans blijft de gloednieuwe Pro Evolution Soccer wat achterop hinken, met bijvoorbeeld Roberto Larcos ( Roberto Carlos). Maar zijn toegankelijkheid en flexibiliteit, die het spel naar eigen keuze personaliseerbaar maakt, zetten het boven aan de charts. FIFA stagneert en ziet zelfs zijn historische ambassadeurs vertrekken.
In 2004, toen Pro Evolution Soccer 4 uitkwam, trok Thierry Henry naar Konami, dat zich tot dan toe moest tevreden stellen met de beroemde scheidsrechter Pierluigi Collina. ‘Thierry Henry is zelf naar mij gekomen ten tijde van het EK 2004 in Portugal. Hij speelde al heel lang PES en droomde ervan om op de hoes te staan’, vertelde Stéphanie Hattenberger, directeur marketing van Konami in Frankrijk, in 2015 aan Le Monde. Het gevecht om de uithangborden ging voort.
En dat duel gaat door tot op heden. Cristiano Ronaldo, het gezicht van FIFA 19, en Lionel Messi wisselen elkaar af op de doosjes van de twee uitgevers die, net als kledingsponsors, exclusiviteitsclausules opleggen. Een icoon van EA kan geen reclame maken voor een spel van Konami en vice versa. Qua bediening namen de Aziaten het voortouw met het uitbrengen van PES 6, een klein meesterwerk en het meest verkochte ‘cultuurproduct’ in Frankrijk in het jaar 2006 (1,6 miljoen exemplaren).
Tezelfdertijd kreeg FIFA 07 de bijnaam ‘FIFA 06+1’ vanwege de vrijwel onbestaande vernieuwingen. Electronic Arts verdubbelde vervolgens zijn inspanningen en zet zwaar in op licenties, nieuwe spelwijzes die voortaan online beschikbaar zijn, veel nieuwe ambassadeurs, etc… Zo klom FIFA 08 weer over PES naar de top van de verkoop en FIFA 09 vormde de definitieve bekroning van EA. Sindsdien klopt het spel elk jaar de records en is de kritiek van kamp veranderd.
Doe mee aan de wedstrijd op sportmagazine.be en maak kans op een gratis exemplaar van FIFA 19!
Binnenkort een e-Pro League
In de oorlog met zijn rivaal Konami, won Electronic Arts in 2001 een belangrijke veldslag. Niet de eerste de beste. Het kruim van de FIFA 2001-spelers namen het dat jaar voor het eerst tegen elkaar op op de World Cyber Games. Sindsdien werd dat domein aanzienlijk uitgebreid. Nu wonen miljoenen doorsneespelers en duizenden toeschouwers de wedstrijden tussen professionals bij.
Afgelopen zomer werd de Limburger Stefano Pinna vicekampioen op de FIFA e-World Cup, waardoor hij een contract mocht tekenen bij PSV Eindhoven en de Nederlandse club vertegenwoordigen op verschillende toernooien in dat genre. Op zijn twintigste kon Pinna zo van zijn passie zijn beroep maken, dankzij een vijftiental uur training per week. Het is een aparte wereld maar ook weer niet zo heel erg verschillend van het ‘echte’ voetbal.
Jérémy Goossens is verantwoordelijke van gaming house EGO in Schaarbeek: ‘We zorgen ervoor dat de spelers kunnen trainen en progressie maken in een groep met een goed niveau. E-sport staat al veel verder dan de mensen denken.’ Inderdaad: de spelers hebben coaches, worden gevolgd door diëtisten en er zijn makelaars – vaak communicatiebureaus – die hun belangen behartigen.
‘Ik heb dezelfde fysiektrainer als de eerste ploeg. Dat helpt me enorm bij mijn concentratie’, zegt Julian Albiar Fernández, alias Twikii, de eerste Belgische profspeler, die sinds vorig jaar onder contract ligt bij Standard. ‘Wanneer ik speel, zitten er 300 tot 500 mensen bij hen thuis te kijken. Wanneer ik zelf niet speel – of ik nu in mijn bed lig of niet, dat maakt niet uit – kijk ik liever via streaming naar iemand die FIFA speelt dan naar een serie’, gaat de drievoudige kampioen van België voort.
Het is net om op die groeiende fanbase te mikken dat de Pro League haar e-kampioenschap lanceert. Het is de gelegenheid om virtuele clásicos te zien met een eenvoudig doel: toekomstige generaties aan de ‘echte’ eerste klasse binden, een nieuwe community aanspreken en het merk te gelde maken. In Frankrijk zendt BeIN bijvoorbeeld de e-Ligue 1 uit.
‘Wat telt is het imago’, herneemt Jérémy Goossens. ‘De clubs trekken niet noodzakelijk de beste spelers aan, maar degenen die het mooist presenteren. Door grote toernooien komen er veel inkomsten en zoals in het voetbal zijn er erg veel sponsors en commerciële partners. Vroeger waren de spelers tevreden met een fles water, nu leven ze ervan.’
Het idee van een e-Pro League, zoals aangekondigd in het begin van de zomer, heeft wat tijd nodig gehad om concreet te worden. Dat kwam door administratieve details en omdat er op de nieuwe versie van FIFA werd gewacht. Tezelfdertijd wees de Belgische Kansspelcommissie op de betalende content van het spel. De modus Ultimate Team (FUT) bevat loot boxes, een soort kindersurprises die kunnen gekocht worden met geld dat alles behalve fictief is. Dat is de reden waarom de e-Pro League zal moeten praten over een andere modus.
